چکیده. پذیرش: تاریخ 94/02/18 دریافت: تاریخ * مسئول( )نویسنده اثری تفسیر گرایش حدیث علوم رشته ارشد کارشناسی. 1

Transcription

1 ت سن و کتاب نشریه حدیث و قرآن دانشگاه الکترونیکی آموزش مرکز 1394 بهار 6 شماره Ketab & Sonnat magazine Quran & Hadith university E-learning center No6, spring1394 حدیث و قرآن منظر از زندگی صحیح هدف 1 شیخاالسالمی زیبا 2 عبدالهادیمسعودی چکیده و است جامعه آن افراد توسط اهداف انتخاب نوع به وابسته جامعه یک معنوی سقوط یا و تعالی تالش مقاله این لذا بازمیدارد. سعادت به رسیدن از را جوامع و افراد صحیح" "هدف شناخت عدم کمال در آن تأثیر حدیث و قرآن دیدگاه از زندگی" صحیح "هدف جستجوی ضمن تا نمودهاست تحلیلی و کتابخانهای روش با را بشر انتخابی اهداف برخی برابر در قرآن موضع همچنین و بشریت دهد. قرار کنکاش مورد زندگی هدف صحیحترین بشر خلقت به مربوط روایات و آیات بررسی با اوال : اینکه حاصله نتیجه سپس و خداوند معرفت کسب طریق از معبود به عبد اتصال و خدا به ب تقر روایات و قرآن منظر از عبودیت که دریافت میتوان احادیث در عبادت مفهوم به توجه با : ثانیا اوست. بندگی و عبادت باشد خودمحوری زنجیر از آزاد وجدانی و سلیم عقل با توأم معرفتی از نشأتگرفته آنگاهکه خداوند حقیقی که ب تقر این و میشود متعال خداوند یعنی کماالت تمامی مطلق منبع به او نزدیکی باعث بشر کمال طریق بدین و گردیده وی کمالیه صفات در معبود با همرنگی باعث مجازی نه و است ازگردونه یعنیرهاییازرنجناشی پنجگانهاهدافانتخابیبشر دربینانواع : خواهدشد.ثالثا محقق به کردن پشت راه از نفس تعالی پوچگرایی مادی لذات و دنیوی کامیابیهای به رسیدن تناسخ نه و مادی لذات به صرف گرایش نه اعتدال سایه در نفس تهذیب ریاضتکشی و دنیوی مظاهر است. مطرود دیگر دیدگاههای و قابلقبول پنجم دیدگاه تنها قرآن منظر از رهبانیت عبادت. تقرب ربوبیت عبودیت زندگی هدف کلیدواژهها: 94/05/06 پذیرش: تاریخ 94/02/18 دریافت: تاریخ * مسئول( )نویسنده اثری تفسیر گرایش حدیث علوم رشته ارشد کارشناسی. 1 ziba.sheikholeslami@gmail.com حدیث h.masoudy@gmail.com و قرآن دانشگاه دانشیار. 2

2 مقدمه تعیین زیرا میشود انتخاب آنها سوی از که است اهدافی نوع به وابسته انسانی جوامع و افراد سرنوشت نوع به وابسته نیز اهداف این تعیین اینکه ه توج قابل نکته ا ام زندگی مقصد تعیین زندگی یعنی هدف اسالمی جامعه یک در مسلمان افراد زندگی هدف لذا است. آن( بودن الهی یا )مادی افراد جهانبینی باید مادی جهانبینی داشتن علت به شرقی و غربی جوامع در افراد زندگی هدف با الهی جهانبینی با شقاوت و بدبختی جز چیزی آنهم که بود خواهد یکی دو هر نهایی سرنوشت وگرنه باشد متفاوت کامال تأثیر حدیث و قرآن دیدگاه از زندگی" صحیح "هدف جستجوی علت همین به نیست. اخروی و دنیوی نظر به ضروری امری بشر انتخابی اهداف برخی برابر در قرآن موضع همچنین و بشریت کمال در آن علمی پژوهشی فعالیتی نیازمند سؤاالتی چنین برای مطلوب پاسخهای یافتن تردید بدون میرسد. یافتهاست. نگارش نی تی چنین با نیز حاضر مقاله و است قرآن آیات از برخی در گاه را بحث این از زوایایی هرچند که گفت باید مقاله موضوع پیشینه مورد در دیگر مقاالت و کتب برخی و روایی کتب در معصومین از موجود احادیث و نهجالبالغه از فرازهایی کریم خود کتب برخی در مطهری استاد نظیر برجستهای فان مؤل نیز حاضر عصر در و نمود مشاهده میتوان جستهوگریخته بهطور را موضوع این از گوشههایی زندگی هدف و معنوی آزادی قرآن در انسان مانند و نپرداخته پژوهش مورد شکل به موضوع بررسی به آثار این از هیچکدام ا ام دادهاند قرار موردبحث در»حدیث«از منظور که است ذکر به الزم برنیامدهاند. فوق مطروحه سؤاالت به کامل پاسخگویی درصدد است. امامان: و پیامبر 6 احادیث تنها مقاله عنوان بهار 6 پیاپی 1 شماره 3 دوره روایات و قرآن منظر از زندگی درست هدف هدف دارای دوردست کهکشانهای تا ه ذر کوچکترین از هستی جهان کل کریم قرآن دیدگاه از آن از قرآن تعبیر در که خویش خلقت نهایی هدف بهسوی کامل هماهنگی و انسجام با است.لذا نهایی با تنها و بوده حرکت حال در یادشدهاست نهایی( قرارگاه و استقرار )محل 1»»مستقر و»دارالقرار«به خواهد لغو و باطل وی آفرینش هدفمندی عدم صورت در چراکه رسید خواهد آرامش به آن به دستیابی کار و آمده پدید حکیم مبدئی از و خداست مخلوق هستی جهان چراکه است محال امری چنین و بود القیامة/ 12 ر ق ت س م ال ذ ئ م یو ب ک ر إ لی خانهقرارودائمیاست خانهآخرت غافر/ 39 قرار ال دار ی ه ة ر ال خ إ ن و. 1 توست. پروردگار بهسوی فقط ]نهایی[ قرارگاه روز آن

3 ثیدح و نآرق رظنم زا یگدنز حیحص فده 9 حکیم از باطل و لغو مبر است 1 انسان نیز بهعنوان جزئی از عالم هستی از این قانون مستثنا نیست و باید که زندگی او بر پایه»هدفی صحیح«بنا شود. با توجه به معنای لغوی»هدف«که»غایت«و»مقصد«است 2 و 3 معنای»هدف داشتن در زندگی«این است که انسان بداند در پایان زندگی خود میخواهد به چه مقصدی برسد با این تعریف معلوم میگردد ت اصلی آفرینش انسان و آمدن او به این جهان که صحیحترین هدف زندگی قطعا هدفی است که با عل منطبق باشد ام ا چون مطلب مورد پژوهش جستجوی هدف درست زندگی از منظر قرآن و روایات است لذا ابتدا باید سؤال»هدف از آفرینش بشر چیست «را به این صورت تغییر داد که»خداوند برای چه انسان را آفریده است «آنگاه برای یافتن پاسخ باید به قرآن و روایات معصومان: مراجعه نمود زیرا قرآن کریم کتاب خداوند و حاوی اسرار خلقت جهان آفرینش از زبان خالق آنهاست و معصومان: نیز مفس ران حقیقی قرآن هستند. هدف درست زندگی از منظر قرآن در آیات قرآن درباره هدف آفرینش انسان تعبیرهای مختلفی مانند آزمایش و امتحان انسانها از نظر حسن عمل 4 علم و آگاهی از قدرت و علم خداوند 5 رحمت الهی 6 عبودیت و بندگی خداوند 7 وجود دارد ر ض و ا الس ماوات و ال ذ ین کف ر وا ص/ 27 و ما خل قن ال ذل ک ظ ن ال ر ض و ما ب ین هما باط ا الس ماء و ال. 1 و ما خل قن کث ر ه م ال یع ل م ون دخان/ 38 و 39. ما ب ین هما الع ب ین ما خل ق ناهما إ ال ب ال حق و لکن أ. 2 ر.ک:عمید حسن فرهنگفارسیعمید تهران:انتشاراتفرهنگنما چاپاول 1388 هش عناوین»هدف غایت مقصد«.. 3 معانی این سه کلمه در منبع فوق چنین است: هدف: ا. ]ع[. )ه د ) نشانه غرض نشانه تیر ج. اهداف غایت: ا. ]ع[ غایة پایان نهایت پایان چیزی مقصود مقصد ج. غایات مقصد: ا. ]ع[ )م. ص ) جایی که قصد و آهنگ آن کنند محل قصد ج. مقاصد. یکم أ ح س ن ع م ال ملک/ 2 خدایی که مرگ و زندگی را آفرید تا شما را بیازماید و کم أ م و ت و ال ح یاة ل یب ل ذ ی خل ق ال. 4 ال کهکدامنیکوکارترهستید. ق د یر طالق/ 12 م ر ب ین ه ن ل ت ع ل م واأ ن الل ه علیکل ش یء ل ه ن یت ن زل ال ر ض م ث ذ ی خل ق س ب ع س ماوات و م ن ال. 5 الل ه ال خدا آن کسی است که هفتآسمان را آفرید و از زمین نیز همانند آنها را خلق کرد و فرمان او بین هفتآسمان و زمین نازل میگردد تا بدانید خداوند بر همهچیز تواناست و خداوند بر همهچیز احاطه علمی دارد. م ة واح د ة و ال یزال ون م خ ت ل ف ین * إ ال م ن ر ح م ر ب ک و ل ذل ک خل ق ه م هود/ 118 و 119 و شاء ر ب ک ل ج ع ل الن اس أ. 6 و ل اگر پروردگارت خواسته بود همه مردم را یک امت کرده بود ولی همواره انسانها با هم اختالف دارند مگر آن را که پروردگارت مشمول رحمت خویش قرار دهد و برای همین آنها را آفریده است. ذاریات/ 56 و من جن و انس را نیافریدم مگر برای اینکه عبادتم کنند. ج ن و ال ن س إ ال ل یع ب د ون. 7 و ما خل ق ت ال

4 اندکی ا ام نماید متبادر ذهن به را قرآن«آیات میان تناقض وجود»احتمال شبهه شاید ل او نگاه در که نیست. آنها میان در اختالفی و تضاد هیچ که میدهد نشان آن مشابه آیات و آیات این مفهوم در تأمل آن. نتیجه برخی و نهاییاند هدف بعضی و متوسط برخی مقدماتی هدف بعضی درواقع دانش«و»علم مسئله و اشارهشده آن به ذاریات سوره ۵۶ آیه در که است»عبودیت«همان اصلی هدف نتیجه نیز خداوند«واسعه»رحمت و میگیرند قرار عبودیت مسیر در که اهدافیاند آزمایش«و»امتحان و 1 است. عبودیت این 10 خلقت از حکیم عالم خداوند و نبوده بیهوده انسان آفرینش که گردید معلوم قرآن آیات طبق پس پیش شبهه این اکنون است. پروردگار عبادت آنها اصلیترین و مهمترین که داشته اهدافی انسان بودهاست کار در دیگری علت یا بیافریند را انسان او تا شده باعث بشر عبادت به خداوند نیاز آیا که میآید» ون ب د ل یع»إ ال جمله ل یع ب د ون إ ال ن س ال و ن ج ال ت ق خل ما و آیه در گفت: باید سؤال این پاسخ در و نبوده غرض بدون خلقت که دارد این در ظهور استثناء این که نیست شکی و نفی از است استثنایی معبود او اینکه نه باشند خدا عابد خلق که بوده این غرض یعنی است عبادت منحصرا آن از غرض من تا یا شوم پرستش من»تا نفرموده: و بپرستند مرا آنکه تا «ون ب د ل یع»إ ال فرموده: چون باشد خلق و میکند استکمال آن بهوسیله غرض صاحب که است امری غرض طرف یک از باشم«. معبودشان غرض آن بهوسیله تا ندارد حاجتی و نقص جهت هیچ از سبحان خدای درحالیکه برمیآورد را حاجتش غرضی سرانجام که فعلی انجام نیز دیگر طرف از و کند تأمین را خود حاجت و نماید جبران را خود نقص و بوده انسان خلقت از غرض عبادت که میگیریم نتیجه لذا است. سفیهانه و لغو نشود فاعلش عاید میشود خدا فعل عاید که است نتیجهای و غرض عبادت پس 2 میشود. انسان خود عاید که است کمالی 3 باشد. خدا خود که»فاعل«عاید نه 1394 بهار 6 پیاپی 1 شماره 3 دوره کدام دو این تفاوت و چیست انسان خلقت موضوع در فاعلهدف و فعلهدف از مراد ولی چیزی و است فاعل برانگیزاننده که هدفی یعنی فاعلهدف شک بدون که گفت باید پاسخ در است چیست «خلقت از»هدف سؤال مورد در ولی برسد. آن به میخواهد خود کار در فاعل طبعا که است عامل چیز چه و دارد انگیزهای چه خالق یعنی چیست خلقت از خالق هدف که باشد معنا این به اگر ص ج 22 ش ه 1374 اول چاپ السالمیه الکتب دار تهران: نمونه تفسیر ناصر شیرازی مکارم. 1 قم علمیه حوزه مدرسین جامعه اسالمی انتشارات دفتر قم: المیزان تفسیر ترجمه محمدباقر سید همدانی موسوی ص ج 18 ش ه پنجم 1374 چاپ.583 ص همان. 3

5 11 که شویم غرضی و هدف به قائل نمیتوانیم خدا درباره معنا این به ما است خلقت برای او ک محر و باعث تنها داشتن هدف اینطور و است فاعل نقص مستلزم این زیرا برسد آن به میخواهد خود کار در فاعل»هدف از منظور وقت یک ولی نیست. صادق خالق در و است صادق مخلوقات در و بالقوه فاعلهای در و کار هر که است این فعلهدف معنای است. فعلهدف بلکه نیست فاعل هدف و غایت خلقت«برسد خود منتظر کمال به تا است خلقشده و دارد منتظری کمال میشود موجود و آفریده که چیزی هر برسد. کمال به خود که کرده را کار این فاعل اینکه نه و مسیر مسیرش و میشود شروع نقص از وجودش چیزی هر که است چنین عالم این ناموس بهطورکلی و»هدف سؤال پس برسد. دارد را آن به رسیدن امکان که کمالی و خود الیق کمال به اینکه برای است کمال برمیگردد نیز آن پاسخ و چیست انسان خلقت در فعلهدف یعنی واقع در چیست «انسان خلقت از غایت امکان کماالتی چه انسان برای و است نهفته استعدادهایی چه انسان در و چیست انسانماهیت اینکه به شدهاست آفریده کماالت آن برای انسان زیرا کرد بحث آن درباره باید باشد انسان امکان در که کمالی هر دارد دارد انسان درباره بینشی چه اسالم ببینیم باید فلسفی عقلی نه میدهیم انجام اسالمی جنبه از را بحث چون و 1 کهبرایآنهاآفریدهشدهاست دارد میشناسد استعدادچهکماالتیرا وانسانیکهاسالم باید چیست «انسان خلقت از هدف اسالم دیدگاه»از پاسخ یافتن برای فوق سخنان به توجه با اکنون چیست انسان ماهیت درباره اسالم نظر دید اشاره انسان در صفات گونه دو وجود به آسمانی کتاب این در که درمییابیم کریم قرآن آیات به رجوع با دض و ارزشها به آنها از و قرارگرفتهاست سرزنش مورد که صفاتی و ستایششده که صفاتی شدهاست مینماییم. یاد ارزشها مالئک مسجود زمین در خداوند جانشین و خلیفه از: عبارتاند قرآن در انسان ارزشهای از بعضی دارای باشد( خلقشده تصادفی که مخلوقی )نه خداوند طرف از انتخابشده و برگزیده موجودی آشنا خدا فطرتی دارای مادی نیمه و ملکوتی نیمه مخلوق یک برای ممکن علمی ظرفیت بزرگترین و شرافت از برخوردار آسمان و زمین و طبیعت بر مسلط زمین روی در الهی امانتدار شر و خیر به م له م است: چنین نیز قرآن در انسان ارزشهای ضد از بعضی.... و مخلوقات بر برتری و فضلیت ذاتی کرامت ک مس م و تنگچشم شتابگر و عجول پروردگارش به نسبت ناسپاس بسیار نادان و ستمگر بسیار فده حیحص یگدنز زا رظنم نآرق و ثیدح ص ش ه نوزدهم چاپ صدرا انتشارات قم: تهران زندگی هدف مرتضی مطهری ک: ر.. 1

6 1.... و حیوانات از پستتر و گمراهتر غافل حریص مخلوق مجادلهگرترین که ارزشی صفات تعبیهشده: صفت نوع دو وجودش در که است موجودی انسان قرآن نظر از پس و برمیگردد وی روحانیت و معنویت جنبه به که او در موجود انسانی ارزشهای تمامی از است عبارت یک انسان که نیست معنا بدان این ا ام برمیگردد وی مادی و حیوانی جنبه به که ارزشی ضد صفات این به اشاره واقع در بلکه است نکوهیدنی دیگر نیم و ستودنی آن از نیمی که است سرشتی دو موجودی بالقوه بهصورت خود وجود در را انسانی ارزشهای و کماالت همۀ انسان قرآن دیدگاه از که است نکته این چنانچه باشد. خویشتن معمار و سازنده و»فعلیت«برساند به را آنها باید که اوست خود این منتها دارد مرحله به رسیدن او صعودی سیر منتهای که نمود خواهد پیدا صعودی سیر آنگاه گردد محقق امر داشت خواهد نزولی سیر آنگاه بپرورد را خود وجودی منفی جنبههای اگر ا ام است 2 ر ض ال فی ة ل یف خ اصلی شرط است. 3 ل ض أ م ه ب ل ع ام ن ل کا ئک ل أ و مرحله به رسیدن او نزولی سیر خط انتهای که واقعشدن مالئک مسجود و الل هی خلیفة مقام به رسیدن یعنی دارد بالقوه که کماالتی به انسان وصول 4 بود. خواهد گمراهتر و پستتر نیز حیوانات از وگرنه خداست به اتصال و ایمان تنها 5 است خدا«به قربت»قصد همان که عبادات قبولی و صحت شرط کنار در را معنا این اگر حال خدا با عملی پیوند عبادت از هدف»قربت«معنای به ه توج با یکسو از که یافت درخواهیم بگذاریم هاش بالقو کماالت به بشر رسیدن راه تنها پیشگفته مطالب طبق دیگر سوی از و اوست به ات صال و اوست. به ایمان و خدا به ات صال خویش ه بالقو کماالت به را بشر میتواند که است راهی تنها عبادت که گرفت نتیجه میتوان پس مجازی نه است حقیقی«ب»تقر یک میشود حاصل بشر برای صحیح عبادت یک با آنچه زیرا برساند میشود. نزدیک خدا به بهراستی انسان و کماالت بر او به نزدیکی اثر در است مطلق کمال خداوند چون که معناست بدان خدا به شدن نزدیک قدرت»علم مطلق منبع که هستی الیتناهی کانون این به نزدیکی اثر در یعنی میشود افزوده انسان موجودات بنابراین گردید. خواهد افزوده ب مقر فرد حیات«و قدرت اراده»علم بر است اراده«و حیات بهار 6 پیاپی 1 شماره 3 دوره ص ش ه 1381 یکم و بیست چاپ صدرا انتشارات قم: تهران قرآن در انسان مرتضی مطهری ک: ر.. 1 بقره/ اعراف/. 3 تصرف(. و دخل )با ص پیشین مرتضی مطهری ص بیتا دوازدهم چاپ نماز اقامه طرح تهران: نماز اسرار از پرتوی محسن قرائتی ر.ک:. 5

7 13 نزدیک هستی واقعیت و مرکز و کانون به واقعا میکنند کسب که وجودی واقعی کماالت بهحسب 1 مجازی. نه است حقیقی ولی نیست جسمانی هرچند نزدیکی این و میشوند باید اوست رسیدن کمال به عبادت از هدف و عبادت انسان خلقت از هدف دانستیم اکنونکه مراسمی انجام تنها عبادت از منظور آیا چیست بشریت کمال در آن نقش و عبادت معنای که فهمید عبادات هرچند اینهاست ماورای حقیقتی یا است عبادی اعمال سایر و قعود و قیام سجود رکوع مانند کرده مراجعه قرآن حقیقی ران مفس به که است آن وقت اینک هستند. اهمیت واجد همگی نیز رسمی برای علمشان بیکران دریای از استفاده با و الهی لدنی علم به مقدسشان وجود صال ات به توجه با و بیابیم. صحیح پاسخی خویش پرسشهای روایات منظر از زندگی درست هدف امام دیدگاه از آن طبق که برمیخوریم ذیل روایت به روایات دیدگاه از»عبادت«معنای جستجوی در به حسین 7 امام صادق 7 امام گفته به روایت این در شدهاست. معنا معرفت به عبادت معصوم 7 فرمودهاست: چنین خویش اصحاب استغنوا عبدوه فإذا عبدوه عرفوه فإذا لیعرفوه إال العباد خلق ما ذکره جل اهلل ان الناس أهیا را او اینکه خاطر به مگر نیافریده را بندگان بزرگ خداوند 2 سواه من عبادة عن بعبادته بندگی از کنند او بندگی هنگامیکه و میکنند عبادتش بشناسند را او هنگامیکه بشناسند میشوند. بینیاز او غری است: برداشت قابل ذیل شرح به نکاتی روایت این از ه واژ معصوم امام این که میشود معلوم 4 ذاریات سوره 56 آیه با 3 روایت اول فراز مقایسه با 1 عبادت بشر خلقت علت مزبور آیه در زیرا فرمودهاست تفسیر» ون ف»ل ی عر به مزبور سوره در را» ون ب د»ل ی ع این گردیدهاست. بیان خداوند شناخت و معرفت بشر آفرینش علت حدیث این طبق اما ذکرشده خداوند است. بشر زندگی در آن اهمیت و شناخت نقش بر ایشان تأکید از حاکی امام سخن فده حیحص یگدنز زا رظنم نآرق و ثیدح ص صدرا چاپبیستوچهارم 1381 هش معنوی تهران قم:انتشارات ر.ک:مطهری مرتضی آزادی. 1 )صدوق( عللالشرایع تحقیقتقدیمبهسیدمحمدصادقبحرالعلوم نجفاشرف:منشورات ابنبابویه محمدبنعلی. 2 ح 1. باب 9 ص 9 ج 1 م 1966 ومطبعتها الحیدریة المکتبة بشناسند.«را او اینکه خاطر به مگر نیافریده را بندگان بزرگ»خداوند میفرماید: امام فراز این در. 3 کنند. پرستش و عبادت مرا اینکه برای مگر نکردم خلق را انس و جن ون ب د ل یع إ ال ن س ال و ن ج ال ت ق خل ما. و 4

8 را خود خالق باید ابتدا مخلوق که است عقلی امری این زیرا است م مقد»عبادت«بر»شناخت«2 فراز از معنا این 1 و 2 کند عبادت را او است ممکن چگونه نشناسد را او اگر و کند عبادت را او تا بشناسد فرمود: که میآید دست به روایت دوم 14 اورابشناسند عبادتشمیکنند. هنگامیکه از معنا این میرهاند. خدا غیر اسارت و بندگی از را انسان باشد صحیح شناخت با توأم که عبادتی 3 فرمود: که میآید دست به روایت سوم فراز میشوند. بینیاز او غری بندگی از کنند او عبادت و بندگی هنگامیکه میفرماید: خداوند که آمدهاست قدسی حدیثی در فوق روایت بر عالوه شناخت موضوع اهمیت در بودم پنهان گنجی من 3 ف أعر ک ی ل اخل لق ل قت خ و ف أعر أن ف أحب بت ف ی ا م ک نزا ک نت شوم. شناخته تا آفریدم را خالئق شوم شناخته که داشتم دوست تأثیر»عبادت فرق است کدام "هدف" موضوع با آن ارتباط و چیست شناخت مسئله اهمیت علت اما یک فوق سؤاالت به پرداختن از پیش است بهتر چیست»هدف«مسئله بر خدا«غیر»عبادت با خدا«از بنده شناخت به خداوند»احتیاج نه و است بنده«خداوند»نیاز شناخت که شود برطرف احتمالی شبهه خدا. نه برمیگردد انسان خود به نیز»معرفت«کسب این سود و او«1394 بهار 6 پیاپی 1 شماره 3 دوره نیایش به چنین خدایش با عرفه دعای در 7 حسین امام حقیقت و حق راه شهیدان سرور چنانکه میپردازد: تو خداوندا 4 ن ی ع نی ا غ ون ت ک ال یف ف ک نک م الن فع إلیک ل ی ص أن ب ذات ک الغ نی أنت إهلی به نفعی ملوقات وجود از اینکه به رسد چه برسانی خود به نفعی که هستی آن از بینیازتر نامید. برطرف تو از را احتیاجی یا برسد تو صحیح هدف شناخت در الهی معرفت نقش الف( است هدف سمت به صحیح حرکت یک در مهم و کلیدی عوامل از نهایی مقصد شناخت شک بدون.559 ص 4 ج بیتا مؤلف ناشر: نهجالبالغه شرح فی السعادة مفتاح محمدتقی خراسانی قاینی نقوی. 1 عقلی.«امر هذا و عبادته ثم خالقه معرفة من له بد فال خلق إذا العبد»فان است: چنین مزبور منبع در مطلب عربی متن ص 22 ج پیشین ناصر شیرازی مکارم 538 ص 7 ج پیشین محمدتقی خراسانی قاینی نقوی. 3 طاووس. بن سید روایت به عرفه روز 7 در حسین امام دعای مفاتیحالجنان کلیات عباس قمی. 4

9 15 چراکه در اثر عدم شناخت دو خطر انسان را تهدید خواهد کرد: خطر اول اینکه به علت نشناختن هدف صحیح از همان ابتدا به سمت بیراهه حرکت نماید. خطر دوم اینکه ابتدا در مسیر درست حرکت نماید اما در بین راه به سمت اهداف انحرافی تغییر مسیر دهد. ام ا توجه به روایت ذیل نیز این اصل کلی را روشن مینماید که انجامشناسی نیز بدون آغازشناسی امکانپذیر نیست. در این روایت امیرالمؤمنین علی 7 چنین میفرماید: إن ل ت عل م م ن أین ج ئت ال ت عل م إلی أین ت ذه ب 1 یعنی اگر ندانسته باشی که از کجا آمدهای نخواهی دانست که به کجا میروی. حال اگر این روایت در کنار آیاتی از قرآن کریم که بیان مینماید خداوند هم اول است و هم آخر 2 هم مبدأ است و هم مقصد نهایی 3 گذارده شود نقش معرفت الهی در هدفیابی صحیح معلوم خواهد گردید. ب( نقش معرفت الهی در تسریع حرکت به سمت هدف با جلب عوامل پیشبرنده و برداشتن موانع بازدارنده امام حسین 7 فرمود: خداوند بزرگ بندگان را نیافریده مگر به خاطر اینکه او را بشناسند هنگامیکه او را 4 بشناسند عبادتش میکنند و هنگامیکه بندگی او کنند از بندگی غری او بینیاز میشوند. ثیدح و نآرق رظنم زا یگدنز حیحص فده طبق این روایت معرفت الهی باعث میشود که انسان تنها بندگی خدا را بپذیرد و از اسارت بندگی و اطاعت غیر او سرباز زند. این حالت که در آیات قرآن کریم از آن بهعنوان ایمان به خدا و کفر به طاغوت تعبیر شده است 5 باعث خواهد شد که انسان تحت والیت خداوند قرارگرفته و از حیطه والیت و سلطه غیر خدا رهایی یابد. نتیجه چنین امری یعنی جلب والیت خدا بهعنوان عامل پیشبرنده و رهیدن از والیت طاغوت بهعنوان مانع بازدارنده حرکت در نهایت سبب خروج او از ظلمات و بیراهههای انحرافی و موانع. 1 جعفری محمدتقی ترجمهوتفسیرنهجالبالغه )فارسی( دفترنشرفرهنگاسالمی چاپششم 1368 ش جلد 7 ص 274. و ل و ال خ ر حدید/ هو ال. 3 انا لله و انا الیه راجعون بقره/ ابنبابویه محمد بن علی )صدوق( پیشین.. 5 بقره/.256

10 که خداوند زیرا 1 گردید خواهد زندگی صحیح هدف روشن راه سمت به حرکت مسیر در تعبیهشده موجود نیز میرساند مقصدی چنین به را بندگان که راهی و 3 دارد قرار مستقیم صراط بر 2 است نهایی مقصد خود پذیرش با که بود خواهد امکانپذیر کسانی برای تنها آن پیمودن که راهی همان 4 است. مستقیم صراط از را خویش بندگان که خداست تنها این زیرا دهند قرار او هدایت و رهبری تحت را خود الهی والیت هدف که خویش سمت به یعنی 5 نور سمت به و بخشیده نجات بیراههها در سرگردانشدن و ظلمات گرزب موانع بهعنوان الهی غیر قدرتهای و طاغوتها درحالیکه میکند هدایت است خلقت نهایی 6 نمود. خواهند منحرف ظلمات و بیراههها سمت به را افراد و گشته ظاهر الهی روشن مسیر در بازدارنده 16 بشریت کمال و رشد در الهی معرفت نقش ج( حجت و رشد عامل یکی است: نوع دو بر میشود نامیده "حجت" که انسانها رشد عامل شک بدون عقل که درونی حجت و رشد عامل دیگری بشریتاند. کاروان یافتگان رشد دیگر و اولیا و انبیا که بیرونی بیانات با قرآن در آیه هفتصد حدود دلیل همین به 7 است. خودمحوری زنجیر از آزاد وجدان و سلیم همچنین میدهد. را آنها در تفکر و تدبر و جهان و انسان شناخت به دستور حدیث هزاران و مختلف رشد منشأ خداوند تعقل با توأم شناخت چراکه 8 میورزند خدایایی و خداجویی به اصرار ما احادیث و آیات است کماالت همه منبع که را خداوند ذات بندگان وقتی زیرا آنهاست تکامل وسیله و انسانها کمال و وجودشان در جالل و کمال صفات آن از جرقهای تا میدهند تطبیق او کماالت با را خود آنگاه بشناسند 9 نیست. ممکن او اخالق به تخلق طریق از جز خدا به قرب و تکامل که بدرخشد 1394 بهار 6 پیاپی 1 شماره 3 دوره همانگونه اوست ذات عین بلکه نیست او ذات بر زائد خداوند ذات شناخت که آنجا از همچنین خواهد حضوری علم به منجر نهایت در شهودی شناخت لذا اویند ذات عین نیز او دیگر صفات که.257 بقره/ عمران/ آل یر م ص ال ه الل ی إ ل و 42 نجم/ تهی ن م ال ب ک ر إ لی أ ن. و هود/ یم ق ت س م اط ر ص ی عل ب ی ر. إن 3 انعام/ 153. یل ه ب س ن ع ب کم ق ر ف ت ف ب ل الس وا ع ب ت ت ال و وه ع ب فات ا یم ق ت س م ی اط ر ص ذا ه أ ن. و 4.35 نور/ ر ض ال و ات او م الس ور ن. الل ه و 257 بقره/ 153 انعام/ ص ش ه 1360 اسالمی فرهنگ نشر دفتر قرآن دیدگاه از و علمی دیدگاه از شناخت محمدتقی جعفری ص همان ص 22 ج پیشین ناصر شیرازی مکارم. 9

11 17 نقش به ذیل حدیث 1 شد. خواهند الله فی فنای آنان و نمیماند باقی عارفی و عالم بهنحویکه گردید 7 علی امام به 6 پیامبر حدیث این در دارد. اشاره او به "تقرب" در خداوند تعقل با توأم شناخت مهم میفرماید: 2 تسبقهم العقل بانواع الیه بانت تقر الرب بانواع خالقهم الی بون یتقر الن اس رأیت اذا علی یا با تو اما جویند تقرب خداوند به میخواهند نیک اعامل انواع انجام با مردم علی ای بگری. سبقت آنان از عقل انواع بهکارگریی ه دربابمعرفتالهی توانستبادید مت قیانعلی 7 بهدلیلعملبهمحتوایاینحدیثبودکهموالی فرمود: چنین و داده دیدن به حکم که بهگونهای شود اسرار درک م و دریابد را حقایق همه عقل بصیرت نپرستیدهام. باشم ندیده که را خدایی من 3 یره ل رب ا أعبد ل 1 نیفزاید. من یقنی بر شود برداشته پرده اگر 4 یقینا ازددت ما الغطاء کشف لو 2 هک است این معنایش قطعا چه یعنی است صادرشده انسانها راستگوترین از که جمالت اینگونه مبادی با میتواند باشد قلبی خلوص و صفا با همراه که سودمند شناخت و معرفت مقدار به انسانی هر و خودخواهی کثافتهای زدودن و اخالقالله به تخلق با میتواند همچنین و شود آشنا هستی عالی 5 بگیرد. انس ربوبی مقام با و شود لقاءالله آماده حیوانی رذل اوصاف فده حیحص یگدنز زا رظنم نآرق و ثیدح از آزاد وجدان و سلیم عقل با توأم که است سودمند زمانی شناخت که افزود را نکته این باید البته»غرور«ناپسند صفت دو اینکه عل ت به اما میشناخت را خدا هم ابلیس وگرنه باشد خودمحوری زنجیر نشد او کمال و رشد و مطلوب هدف به او رسیدن موجب نهتنها شناخت این داشت وجود او در»تکبر«و 6 گردید. نیز او هبوط و سقوط باعث بلکه 538. ص 7 ج پیشین محمدتقی خراسانی قاینی نقوی ص پیشین محمدتقی جعفری ج ق ه اول 1406 چاپ 7 علی امیرالمؤمنین امام کتابخانه اصفهان: الوافی محسن محمد کاشانی فیض ص السالمی دارالکتاب قم: رجائی مهدی سید تحقیق الکلم درر و غررالحکم محمد بن عبدالواحد آمدی تمیمی ص ق ه دوم 1410 چاپ پیشین. محمدتقی جعفری اعراف/. 6

12 انواع نگرشها به»هدف زندگی«و موضع قرآن و احادیث در برابر آنها انسانها را در زمینه نوع نگرش به»هدف زندگی«به دستههای متفاوتی میتوان تقسیم نمود که برخی از آنها به شرح ذیل میباشند: 18 گروه اول رهایی از رنج ناشی از گردونه تناسخ را»هدف زندگی«میدانند زیرا معتقدند که آدمی همواره در دهای مکرر در جهان پر از رنج و بال گرفتار است و تنها راه رهایی انسان از این گردونه گردونه تناسخ و تول دست یافتن به»موکشه«یعنی»رهایی«و به تعبیر دیگر پیوستن به»نیروانا«است که در لغت به معنی 1»خاموشی«و»آرامش«میباشد. موضع قرآن و احادیث در برابر گروه او ل معتقدان به تناسخ چنین میپندارند که انسان بعد از مرگ بار دیگر به همین زندگی بازمیگردد منتها روح او در جسم دیگر و یا نطفه دیگر حلول کرده و زندگی مجد دی را در همین دنیا آغاز میکند و این مسئله 2 ممکن است بارها تکرار شود این زندگی تکراری در این جهان را»تناسخ«یا»عود ارواح«مینامند. قرآن کریم در رد عقیده تناسخ میفرماید:انسان مردهای بیجان بود که خداوند به او زندگی بخشید 3 سپس او را میمیراند سپس او را زنده کرده و بهسوی او باز گردانیده میشود. دوره 3 شماره 1 پیاپی 6 بهار 1394 به این ترتیب با صراحت میفرماید: شما مجموعا دو حیات و مرگ داشته و دارید نخست مرده بودید )در عالم موجودات بیجان قرار داشتید( خداوند شما را زنده کرد سپس میمیراند و بعد از مرگ یک حیات بیش نیست که این حیات همان زندگی در رستاخیز و قیامت است نه برگشت به دنیا. بدین گونه مشخص مینماید که عقیده به تناسخ از نظر قرآن کامال باطل و بیاساس است و انسان 4 بازگشت مکر ری به دنیا نخواهد داشت.. 1 توفیقی حسین آشنایی با ادیان بزرگ تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها )سمت( مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی چاپ یازدهم 1387 ه ش ص مکارم شیرازی ناصر پیشین ج 1 ص 164. یه ت ر ج ع ون بقره/ 28. م یت کم ث م یحییکم ث م إ ل أ حیاکم ث یم م واتاف ت م أ ه و کن. 3 کیف ت کف ر ون ب الل. 4 مکارم شیرازی ناصر پیشین.

13 19 دوم گروه خود هدف گذاشته کنار را مسئولیت و شرافت شخصیت نامید دنیاپرستان را آنان میتوان که گروه این رمع روزه چند میخواهند و میدهند قرار آنها از بهرهمندی و زندگی مناسب کاالهای جمعآوری را با ولو را خود بهرهبرداری و ایمنی موجبات ممکن وجه کاملترین به و بگذرانند لذ ت و آسایش با را دنیا 1 نمایند. فراهم دیگران از بهرهکشی نفع هرگونه به رسیدن تشنه و ندارند هدفی لذایذ از بیشتر هرچه بهرهبرداری و خویشتن م تور جز اینان زا نمونهای میباشند. میکنند ی تلق خویش شخصی سود که را آن نظایر و شهرتطلبی مقامی مادی سودجویی معنی به»هدونیسم«بهصورت غربی کشورهای در بیستم و نوزدهم قرون در را تفک ر طرز این 3 دارند. دیدگاهی چنین نیز»اپیکوریسم«مکتب پیروان 2 کرد. مشاهده میتوان پرستی ت لذ و دوم گروه برابر در احادیث و قرآن موضع است سرابی و زائلشدنی عرضی دنیا زندگی که مینماید تقبیح گونه بدین را گروه این عقاید کریم قرآن زینت یا سرگرمکننده و لهو یا است بازی و لعب یا نیست: خالی پنجگانه خصال این از یکی از که باطل و تکاثر یا و است تفاخر یا است( مشاطهگری و تجمل با خود درونی نواقص جبران حقیقتش )که است اموری و میبندد عالقه آنها از برخی به یا و همه به آدمی نفس که است موهوماتی همان اینها همه خیری و نفسانی کمالی او برای آنها از هیچیک و نمیماند باقی انسان برای که است زائلشدنی و خیالی فایدهاش کمی و آن شدن سپری زود و دنیا حالت خداوند آیه دنباله در سپس 4 و 5 نمیکند. جلب حقیقی خشک سپس آوردهاست شگفت به را کشاورزان و رویانیده را آن باران که فرموده تشبیه گیاهی به را متاع جز چیزی»دنیا عبارت بیان با انتها در و 6 میشود شکسته و خمیده و میگراید زردی به و میشود هدف و تکیهگاه محبوب را او که کسانی فریفتن برای ابزاری و وسیله جز دنیا که میفهماند نیست«غرور فده حیحص یگدنز زا رظنم نآرق و ثیدح ص بیتا اسالمی فرهنگ نشر دفتر فروم اریک نظریه بررسی محسن عطایی. 1 ص 40. پیشین محمدتقی جعفری. 2 ص 42. پیشین مرتضی مطهری. 3 کف ن بات ه ار ال ب ج ع أ یث غ ل ث کم الد و ال و وال م ال ی ف ر کاث ت و کم ب ین ر فاخ ت و ة ین ز و و ه ل و ب ع ل یا الدن یاة ح ال ا م ن أ وا م ل اع. 4 حدید/ 20. ور ر غ ال تاع م إ ال یا الدن یاة ح ال ا م و... طاما ح یکون م ث ا ر ف ص م راه ت ف یج یه ث م ص ج پیشین محمدباقر سید همدانی موسوی. 5 پژوهشهای بنیاد مشهد: خراسانی زاده واعظ آیتالله مقدمه با تحقیق الجامع جوامع تفسیر ترجمه مترجمان ص 6 ج ش ه 1377 دوم چاپ رضوی قدس آستان اسالمی

14 نهایی خود قرار دهند چیز دیگری نیست درحالیکه اگر به دنیا و مواهب مادی آن بهعنوان وسیلهای برای وصول به ارزشهای انسانی و سعادت جاودان نگریسته شود نهتنها هرگز مذموم نیست بلکه بنا به 2 گفته نبی مکر م اسالم مزرعه آخرت 1 و پلی برای رسیدن به آن هدفهای واالست. 20 امام علی 7 نیز در یک کالم ارزشمند دنیا را به ماری سم ی تشبیه نموده و چنین میفرماید: ر ال اه ل و حی ذ ر ه ا ذ و ه ا هی و ی إ ل یه ا ال غ ی ج و ف ع ف م ث ل الد ن یا کم ث ل ال یة ل نی م س ه ا و الس م الن اق الل ب ال ع اق ل 3 دنیای حرام چون مار سم ی است پوست آن نرم ولی سم کشنده در درون دارد نادان فریبخورده به آن میگراید و هوشمند عاقل از آن دوری میگزیند. گروه سوم کسانی هستند که در جهت تکامل یکمرتبه از گروه دوم برترند. اینان از یکسو میدانند که این ظواهر زندگی چنان ارزش واالیی ندارد که انسان عمر خود را در راه نیل به آن تباه کند و از سوی دیگر نیز بیش از این ترق ی نکردهاند که به حقایق برتر زندگی دست یابند و با»ب عد متعالی حیات«آشنا شوند. لذا با یک خأل معنوی کامل روبرو شده و ضمن استهزاء و تمسخر هستی و حیات و بیهوده دانستن آن به پوچگرایی گرویدهاند. 4 پیروان مکتب»نیهیلیسم«دارای چنین تفک ری هستند.»نیهیلیسم«را در اصطالح فارسی میتوان»نه گرایی«یا»نیست گرایی«یا»هیچگرایی«و»بی گرایشی«نامید.»نیهیلیست«نیز کسی است که در اثر ناامیدی و سرخوردگی فراوان به هیچ قدرت و آیینی سر فرود نمیآورد. این مکتب همهچیز را نفی میکند ولی در برابر آنچه نفی میکند چیز ارزشمند دیگری را هم ندارد که ارائه دهد و همین امر باعث میشود که پیروان این طرز تفکر با دو خأل مواجه شوند یکی احساس خأل در درون و دیگری احساس غربت و بیکسی و تنهایی در بیرون و درنتیجه به معضالتی چون استفاده از مواد مخد ر خودکشی مبتال شدن به 5 بیماریهای روانی وازدگی مفتخواری بیکاری بیبندوباری و... دچار شوند. دوره 3 شماره 1 پیاپی 6 بهار عاملی زینالدین بن علی رسائل شهید ثانی )ط.ج( تحقیق رضا مختاری قم: مرکز نشر وابسته به مکتب العالم السالمی چاپ او ل 1422 ه ق 1380 ه ش ج 2 ص 819 متن حدیث چنین است:»الدنیا مزرعة الخرة«دنیا مزرعه آخرت است.. 2 مکارم شیرازی ناصر پیشین ج 23 ص رضی محمد بن حسین نهجالبالغه ترجمه دشتی قم: مشهور چاپ اول 1379 ه ش ص 653 حکمت سادات محمدعلی فلسفه حیات انسان مشهد: انتشارات قدس چاپ دوم عید غدیر 1361 ص غفوری علی یادداشتهایی درباره نیهیلیسم دفتر نشر فرهنگ اسالمی بیتا ص

15 21 سوم گروه برابر در احادیث و قرآن موضع زمین و آسمانها آفرینش دانستن هدف بدون و بیهوده 1 صاد سوره در گروه این عقاید رد در کریم قرآن رد نیز را بشر خلقت بودن عبث انکاری سؤال یک طرح با دیگر سوره در و دانسته کافران اشتباه تصور را میفرماید: و نموده و عبث را شام ما که کردهاید گامن آیا 2 ون ع ج ت ر ال ینا إ ل أ ن کم و ب ثا ع ناکم ل ق خ أ ن ام ب ت م س أ ف ح کرد نخواهید بازگشت ما بهسوی و آفریدهایم بیهوده همه این با و دارد که مشکالتی تمام با جهان این زندگی که میفهماند پرمعنا و کوتاه جمله این با قرآن کوتاه روز چند همین برای صرفا اگر است چیده آن برای خداوند که برنامههایی و مقدمات و تشکیالت زندگی نهتنها آنگاه نباشد کار در معادی و قیامت و گردد محسوب زندگی پایان نقطه مرگ و باشد عمر خلقت نبودن عبث که آنجا از و نیست چنین ا ام بود خواهد بیمعنا و بیهوده جهان آفرینش بلکه دنیا حق فرمانروای که خداوندی که میفرماید بعد آیه در دارد محکمی دلیل به نیاز که است مهمی سخن بیهوده را هستی جهان که است آن از برتر است کریم عرش پروردگار و نیست او جز معبودی هیچ و است کمالیه صفات تمام به اجمالی اشاره خود که هالل کلمه ذکر بر عالوه گونه بدین و 3 باشد آفریده بیهدف و مقام سرانجام و شریک وجود عدم وجود حقانیت حاکمیت و»مالکیت صفت چهار بر است خداوند نمیدهد انجام بیهدف کاری او اینکه بر است دلیلی اینها همه که شده تکیه صریح بهطور «او ربوبیت میفرماید: زمینه این در نیز علی 7 امام 4 است. نیافریده عبث را انسانها و دنیا و برتسید خدا از مردم! ای 5 و ف یل غ ی د س ک ت ر ال و و ف ی ل ه ب ثا ع ؤ ر ام ل ق خ ف ام اهلل وا ات ق الن اس أ هی ا ار خود تا وانگذاشتهاند خود حال به را او و پردازد بازی به تا نشده آفریده بیهوده هیچکس نامید. بیارزش کارهای رسگرم فده حیحص یگدنز زا رظنم نآرق و ثیدح چهارم گروه نفسانی سیریناپذیر امیال و مادی لذات به نیل نه را دنیوی زندگی از هدف دوم گروه بهعکس گروه این 27. ص/ وا ر کف ین ذ ال ن ظ ذل ک ال باط هما ب ین ما و ض ر ال و ماء الس نا ق خل ما و مؤمنون/. 2 مؤمنون/ 116. یم کر ال ش ر ع ال ب ر و ه إ ال إ له ال ق ح ال ل ک م ال ه الل ی تعال. ف ص ج 14 پیشین ناصر شیرازی مکارم حکمت 717 ص پیشین حسین بن محمد رضی. 5

16 ریاضتکشی و دنیوی مظاهر به کردن پشت با تا میکوشند لذا میشمارند. خود روح و نفس تعالی بلکه و سخت ریاضتهای طریق از که هستند هندی مرتاضان گروه این از نمونهای آیند. نائل خود هدف به که تختی روی بر زیستن و دستها آویختن و شدن خم ایستادن وارونه ایستادن مانند طاقتفرسایی جهت دم حبس بردن سر به تشنه و آب رونهادن پیش است برآورده سر تیزی میخهای آن سراسر در بدن کارهای سایر و نبض ضربان گرفتن اختیار در بهمنظور سخت تمرینات انجام تنفس یافتن کاهش یابند. دست حقیقت به تا میکوشند نهادنیوغ یعنی»یوگا«طریق از تنها توانا خدای با اتحاد یا حقیقت به دستیابی آنان عقیده به خویش نفس تهذیب جهت که هستند مسیحیان از بعضی نظیر افرادی دیگر نمونهای 1 میشود. حاصل در تا برمیگزینند را صومعه یا و بیابان در زاهدانه زندگی شهرها ترک با و میکنند اختیار»رهبانیت«2 بپردازند. نیاز و راز و دعا به تنهایی چهارم گروه برابر در احادیث و قرآن موضع برای الهی وحی که میفرماید گاه که گونه بدین مینماید. تقبیح مختلف آیات در را گروه این عقاید کریم قرآن گاه و 3 و 4 نیست. الزم طاقتفرسا مشقتهای تحمل دینی تکالیف انجام در و نشده نازل زحمت و رنج ایجاد متوسل خویش خانواده و همسر مردم از انزواطلبی و ریاضتکشی به روح تعالی برای که مؤمنانی به میفرماید: بودند شده ین ال ع ت د ب حی ال اهلل إ ن وا ت ع ت د ال و ل کم اهلل ل أ ح ما ط یبات م وا ر ت ال آم ن وا ین ال ذ أ هی ا یا ایامن که کسانی ای 5 من ون م ؤ ب ه أ ن ت م ی ال ذ اهلل وا ات ق و ط یبا الال ح اهلل ق کم ز ر ا م کل وا و * حد از و مکنید حرام است کرده حالل شام بر خدا که را پاکیزهای چیزهای آوردهاید که پاکیزهای و حالل چیزهای از و ندارد دوست را حد از جتاوزکنندگان خدا که درمگذرید برتسید. آوردهاید ایامن او به که خدایی از و بخورید است داده روزی شام به خدا فرمود: آنان به خطاب مسلمین جمع در مسلمانان برخی توسط اعمالی چنین بروز از بعد نیز پیامبر بهار 6 پیاپی 1 شماره 3 دوره 36. ص پیشین حسین توفیقی ص همان طه/ قی ل ت ش ال ق ر آن ع ل یک أ ن ز ل نا ما ص ج 7 ش ه 1383 یازدهم چاپ قرآن از درسهایی فرهنگی مرکز تهران: نور تفسیر محسن قرائتی مائده/. 5

17 23 چرا گروهی از شام طیبات را بر خود حرام میکنید بدانید من که پیامرب شامیم شبها را میخوابم ازدواج میکنم و )برخی( روزها روزه نیستم سن ت من چننی است و هر که از 1 سن تم رو برگرداند از من نیست. 2 همچنین قرآن کریم عمل»رهبانیت«مسیحیان را تقبیح نموده و آن را بدعت در دین میداند. 3 رهبانیت عبارت از ترک دنیا و رفتن به کوهها و دیرها و جداشدن از جمع مردم برای عبادت است. اصل این کلمه از ماده»رهبت«به معنای»خشیت«و»ترس«است و عرفا اطالق بر ترک دنیا میشود. بهنحویکه کسی رابطه خود را از مردم قطع کند و یکسره به عبادت خدا بپردازد و انگیزهاش از این کار خشیت از خدا باشد. کلمه»ابتداع«نیز در این آیه به معنای این است که انسان چیزی را جزء دین کند که 4 جزء دین نباشد و سن ت و عملی را باب کند که در هیچ دینی نبودهباشد. پیامبر اسالم 6 نیز با عبارت»ال رهبانیة فی االسالم در اسالم رهبانیت وجود ندارد«5 بر نامقبول 6 بودن»رهبانیت«در اسالم تأکید مینمایند. گروه پنجم این گروه افرادی هستند که در سایه تعالیم راستین ادیان بزرگ الهی با»ب عد متعالی حیات«و حقایق برتر هستی آشناشده و عظمتهای معنوی حیات را درک نمودهاند. اینان»زندگی«را موهبتی الهی میدانند که به بشر عطاشده تا با عبور از این گذرگاه مادی ب عد متعالی وجود خویش را در سایه تزکیه و مجاهدت در راه حق رشد دهد و به کمال برساند تا در نتیجه آن به سعادت جاودانی دست یابد 7 و 8 ام ا ثیدح و نآرق رظنم زا یگدنز حیحص فده. 1 عروسیحویزی عبدعلیبنجمعه تفسیر نورالثقلین تحقیقسیدهاشمرسولیمحالتی قم:انتشاراتاسماعیلیان چاپ چهارم 1415 ه. ق ج 1 ص 665. یه م حدید/ 27. ب ناها عل. 2 و ر ه بان یة اب ت د عوها ما کت. 3 مترجمان پیشین ج 6 ص موسوی همدانی سید محمدباقر پیشین ج 19 ص فیض کاشانی محمد محسن پیشین ج 7 ص مترجمان ترجمه مجمعالبیان فی تفسیر القرآن تحقیق رضا ستوده تهران: انتشارات فراهانی چاپ اول 1360 ه. ش ج 24 ص رضی محمدبنحسین نهجالبالغه تحقیقصبحیصالح قم:هجرت چاپاول 1414 ه.ق خطبه 132 ص 190. کم م ج ازا ل ت ز و دوا ب ل خ ل ق ت ل یا ل م ت خل ق ل کم د ار م ق ام. 8 امام علی 7 در خطبه 132 نهجالبالغه میفرماید:»ف إ ن الدن دنیا برای شما بهعنوان سرای ثبات و قرار آفریده نشده بلکه آفریده شد تا عبور گاه باشد و از ار ال ق ر ار ی د ع م ال إ ل م ن ها ال آن زاد و توشه و کردار صالح جهت سرای قرار و ثبات )آخرت( فراهم کنید.«

18 مادی نعمات و تمتعات تمام از بهرهگیری با بلکه طاقتفرسا تهای مشق ل تحم و ریاضتکشی با نه و رهبانیت با نه و فرمودهاست اعالم حالل آنان برای دین چارچوب در و آفریده آنها برای خداوند که خویش. همنوعان سایر با اجتماعی ارتباطات حفظ با و اجتماع درون در بلکه انزواطلبی 24 پنجم گروه برابر در احادیث و قرآن موضع به است. مقبول گروه این عقاید تنها فوق موردبررسی گروههای بین از احادیث و کریم قرآن دیدگاه از نمیکند تکلیف را هیچکس خداوند ها سع و إ ال سا ف ن الل ه ف ل الی ک عبارت با کریم قرآن که این دلیل آسانی آیین بر من السمحة بالحنیفیة»بعثت عبارت با اسالم 6 م مکر نبی و او توانایی بهقدر مگر مورد را شاق تکالیف از آن تعالیم بودن دور به و اسالم الهی دین محتوای بودن آسان شدهام«مبعوث 1 دادهاند. قرار تأکید و رشد موانع از را دنیوی مواهب از استفاده نهتنها کریم قرآن نیز دنیوی نعمات از استفاده زمینه در الهی زینتهای کسی چه»بگو: و نکنید«اسراف ا ام بیاشامید و»بخورید عبارات با بلکه ندانسته کمال استفاده لزوم بر تأکید بر عالوه است «کرده حرام را پاکیزه روزیهای و آفریده خود بندگان برای که را همه که مینماید بیان زینتها انواع و پوشیدنیها خوردنیها از: اعم حالل لذایذ و الهی مواهب همه از دارند( مشارکت آنها با نیز دیگران )اگرچه آفریده مؤمنان برای اصل در خداوند را دنیوی نعمات این 2 بود. خواهد مؤمنان( )برای خالص قیامت در ولی 1394 بهار 6 پیاپی 1 شماره 3 دوره اسالم اخالقی و عملی اعتقادی مهم اصول بیان دلیل به که 3 بقره سوره 177 آیه در همچنین نمودهاست. بیان اخالق و عمل ایمان بخش سه در را نیک صفت پانزده 4 شده دانسته قرآن آیه جامعترین بخش در و اشارهشده آسمانی کتب و قیامت انبیا فرشتگان خدا به ایمان مسئله به ایمان بخش در ق ه 1403 اول چاپ بینا قم: عراقی مجتبی حاجآقا تحقیق اللئالی عوالی أحسائی جمهور أبی إبن 286 بقره/ ح 381 ص 1 ج م 1983 ی ه قل ق ز الر ن م یبات الط و ه باد ل ع ج ر خ أ ی ت ال ه الل ة ین ز م ر ح ن م قل * ین ف ر س م ال ب یح هال إ ن فوا ر س الت و ب وا ر اش و کل وا و. 2 اعراف/ ون م ل یع م و ل ق لال یات ص ف کذل کن ة یام ق ال م یو ة یاخال ص الدن حیاة یال ف نوا ینآم ل ل ذ و یین ب الن و کتاب ال و الئ کة م ال و ر ال خ یو م ال و ه ب الل ن آم ن م ر ب ال لکن و ب غر م ال و ق شر م ال ل ب ق کم وه ج و وا ل و نت أ ر ب ال یس ل. 3 ون وف م ال و کاة الز ی آت و الة الص قام أ و قاب یالر ف و ائ ل ین الس و ب یل الس اب ن و ساکین م ال و یتامی ال و بی ر ق یال ذو ب ه ح لی ع مال آت یال بقره/ 177. ون ق ت م ال م ه ولئ ک أ و قوا د ص ین ذ ولئ کال أ س ب أ ینال ح و اء ر الض و ساء ب أ یال ف ین اب ر الص و دوا عاه إ ذا م ه د ه ب ع 270. ص ج 1 پیشین محسن قرائتی. 4

19 25 عمل به مسائل عبادی مانند نماز و اقتصادی مانند زکات و اجتماعی مانند آزاد نمودن بردگان و نظامی مانند صبر در جبهه و جنگ و روحی و روانی مثل صبر در برابر مشکالت اشاره گردیده و در بخش اخالق به وفای به عهد دلکندن از مادیات و ترح م به فقرا اشاره شدهاست. در این آیه ایمان به انبیا در واقع ایمان به وحی و جریان هدایت در طول تاریخ و دلیل بر این است که انسان در این جهان رها و بیبرنامه نبوده است. انفاق نیز بیانگر تعاون و نوعدوستی و نماز پیوند مستقیم با خدا و زکات برنامهریزی برای حل مشکل محرومان و وفای به عهد موجب تحکیم ارتباطات و صبر 1 عامل آبدیدهشدن انسانها است. با توجه به این آیه و سخن پیامبر 6 که»هر کس به این آیه عمل کند ایمان خود را به کمال رسانده است«2 نیز میتوان مقبول بودن اهداف گروه پنجم را از دیدگاه اسالم نتیجه گرفت که طبق آن هدف از زندگی»تعالی نفس و روح«است ام ا نه از طریق انزواطلبی رهبانیت و ترک لذایذ دنیوی بلکه از طریق ارتباط با خدا ارتباط با خلق خدا حضور در اجتماع و احساس مسئولیت نسبت به محرومان و نیازمندان و در چارچوب مقررات کاملترین دین خدا یعنی اسالم و احکام مترق ی آن است چراکه به گفته قرآن هر 3 کس به دینی جز اسالم عمل نماید به خود زیان رسانده و سرانجام از زیانکاران خواهد بود. ثیدح و نآرق رظنم زا یگدنز حیحص فده. 1 همان ص فیض کاشانی مالمحسن تفسیر صافی محقق حسین اعلمی تهران: انتشارات صدر چاپ دوم 1415 ه ق ج 1 ص و م ن یب ت غ غ یر ال س الم د ین ا ف ل ن یق ب ل م ن ه و ه و ف ی ال خ ر ة م ن ال خاس ر ین آلعمران/. 85

20 نتیجهگیری آغاز چیست «روایات و قرآن منظر از زندگی صحیح»هدف سؤال پاسخ یافتن انگیزه با که تحقیق این چیست «بشریت کمال در هدف صحیح انتخاب»تأثیر عنوان با دیگر پرسش دو برای تا نمود تالش شد بیابد. متناسب پاسخی نیز است «احادیث و قرآن مقبول کدامیک و چندگونهاند بشر انتخابی»اهداف و است: کنکاش این حاصل ذیل نتایج 26 این که است معبود«به عبد»اتصال و خدا«به»تقرب روایات و قرآن منظر از زندگی صحیح هدف اوال : نمیگردد. محقق او بندگی و اطاعت عبادت سپس و خداوند معرفت کسب طریق از جز نیز امر به توجه با که گردید معلوم احادیث در مفهوم این پیگیری و قرآن در»عبادت«مفهوم به توجه با ثانیا : و سلیم عقل با توأم معرفتی از نشئتگرفته آنگاهکه خداوند عبودیت شناخت مسئله بر روایات تأکید در معبود با همرنگی یعنی خداوند به او حقیقیتقرب باعث باشد خودمحوری زنجیر از آزاد وجدانی مسئله بر روایات تأکید و اهمیت ت عل شد. خواهد محقق بشر کمال گونه بدین و گردیده وی کمالیه صفات صحیح هدف شناخت در الهی معرفت نقش یعنی هدفیابی در آن مهم نقش سه به مربوط شناخت است. بشریت کمال و رشد در آن تأثیر و هدف سمت به حرکت تسریع به رسیدن تناسخ گردونه از ناشی رنج از رهایی یعنی بشر انتخابی اهداف پنجگانه انواع بین در ثالثا : و دنیوی مظاهر به کردن پشت راه از روح و نفس تعالی پوچگرایی مادی لذات و دنیوی کامیابیهای قرآن منظر از رهبانیت نه و مادی لذات به صرف گرایش نه اعتدال سایه در نفس تهذیب کشی ریاضت است. مطرود دیگر دیدگاههای و قابلقبول پنجم دیدگاه تنها روایات و 1394 بهار 6 پیاپی 1 شماره 3 دوره

21 27 کریم.. 1 قرآن 1 منابع فهرست.م 1983 ق ه 1403 اول چاپ بینا قم: عراقی مجتبی حاجآقا تحقیق اللئالی عوالی أحسائی جمهور أبی. 2 إبن 2 نجف بحرالعلوم محمدصادق سید به تقدیم تحقیق عللالشرایع صدوق( )شیخ علی بن محمد بابویه. 3 ابن 3 م ومطبعتها الحیدریة المکتبة منشورات اشرف: الکتاب دار قم: رجائی مهدی سید تحقیق الکلم درر و غررالحکم محمد بن عبدالواحد آمدی. 4 تمیمی 4 ق. ه دوم 1410 چاپ السالمی )سمت( دانشگاهها انسانی علوم کتب تدوین و مطالعه سازمان تهران: بزرگ ادیان با آشنایی حسین. 5 توفیقی 5 ش. ه 1387 یازدهم چاپ انسانی علوم توسعه و تحقیق مرکز ش. ه 1368 ششم چاپ اسالمی فرهنگ نشر دفتر )فارسی( نهجالبالغه تفسیر و ترجمه محمدتقی. 6 جعفری 6 ش. ه 1360 اسالمی فرهنگ نشر دفتر قرآن دیدگاه از و علمی دیدگاه از شناخت.7 7 ق. ه 1414 ل او چاپ هجرت قم: صالح صبحی تحقیق نهجالبالغه حسین بن محمد. 8 رضی 8 ش. ه 1379 اول چاپ مشهور قم: دشتی محمد ترجمه نهجالبالغه غدیر عید دوم چاپ قدس انتشارات مشهد: انسان حیات فلسفه محمدعلی سادات مکتب به وابسته نشر مرکز قم: مختاری رضا تحقیق )ط.ج( ثانی شهید رسائل علی بن زینالدین عاملی ش. ه 1380 ق ه 1422 ل او چاپ السالمی العالم انتشارات قم: محالتی رسولی هاشم سید تحقیق نورالثقلین تفسیر جمعه بن علی عبد حویزی عروسی ق. ه 1415 چهارم چاپ اسماعیلیان بیتا. اسالمی فرهنگ نشر دفتر فروم اریک نظریه بررسی محسن عطایی ش. ه 1388 اول چاپ نما فرهنگ انتشارات تهران: عمید فارسی فرهنگ حسن عمید بیتا. اسالمی فرهنگ نشر دفتر نیهیلیسم درباره یادداشتهایی علی غفوری ق. ه 1415 دوم چاپ صدر انتشارات تهران: اعلمی حسین تحقیق صافی تفسیر محسن کاشانی فیض ق. ه 1406 اول چاپ )علیهالسالم( علی امیرالمؤمنین امام کتابخانه اصفهان: الوافی بیتا. دوازدهم چاپ نماز اقامه طرح تهران: نماز اسرار از پرتوی محسن قرائتی ش. ه 1383 یازدهم چاپ قرآن از درسهایی فرهنگی مرکز تهران: نور تفسیر مفاتیحالجنان. کلیات عباس قمی بنیاد مشهد: خراسانی زاده واعظ آیتالله مقدمه با تحقیق الجامع جوامع تفسیر ترجمه مترجمان ش. ه 1377 دوم چاپ رضوی قدس آستان اسالمی پژوهشهای چاپ فراهانی انتشارات تهران: ستوده رضا تحقیق القرآن تفسیر فی مجمعالبیان ترجمه مترجمان ش. ه اول 1360 فده حیحص یگدنز زا رظنم نآرق و ثیدح

22 ش. ه 1381 چهارم و بیست چاپ صدرا انتشارات قم: تهران معنوی آزادی مرتضی مطهری ش. ه 1381 یکم و بیست چاپ صدرا انتشارات قم: تهران قرآن در انسان ش. ه 1392 نوزدهم چاپ صدرا انتشارات قم: تهران زندگی هدف ش. ه 1374 اول چاپ السالمیه دارالکتب تهران: نمونه تفسیر ناصر شیرازی مکارم حوزه مدرسین جامعه اسالمی انتشارات دفتر قم: المیزان تفسیر ترجمه محمدباقر سید همدانی موسوی ش. ه 1374 پنجم چاپ قم علمیه بیتا. مؤلف ناشر: نهجالبالغه شرح فی مفتاحالسعادة محمدتقی خراسانی قاینی نقوی.3/5 نور جامعاالحادیث. 1 نرمافزار 1 2/1. نور جامعالتفاسیر افزار. 2 نرم 2 نرمافزارها دوم. نسخه )علیهمالسالم( اهلبیت کتابخانه. 3 نرمافزار بهار 6 پیاپی 1 شماره 3 دوره